Phân biệt con “không biết làm” hay “không thích”

Có bao giờ Ba Mẹ giao cho Bé một số việc như xếp quần áo, cất đồ chơi hay rửa cái ly,… nhưng Bé lại không chịu làm? Có khi Bé đứng ngẩn ngơ không biết bắt đầu từ đâu. Có lúc Bé lại vùng vằng: “Con không làm đâu!”. Những khoảnh khắc như vậy dễ khiến Ba Mẹ bực mình, vội gắn nhãn Bé là “lười biếng” hay “bướng bỉnh”, nhưng thật ra, phía sau cái “không làm” ấy lại có hai nguyên nhân rất khác nhau: Bé chưa biết cách làm hay Bé không thích làm. Việc nhận ra sự khác biệt này rất quan trọng, vì nó sẽ giúp Ba Mẹ có cách tiếp cận đúng đắn, không làm tổn thương hay tạo áp lực cho Bé. Hãy cùng Daisy Home tìm hiểu cách phân biệt và đồng hành cùng Bé trong bài dưới đây nhé!

Để biết Bé đang “không biết” hay “không thích”, Ba Mẹ hãy dành thời gian quan sát thái độ và hành vi của Bé.

🔸 Nếu Bé “không biết làm” (Thiếu kỹ năng): Ba mẹ sẽ thấy Bé tỏ ra bối rối, loay hoay và có vẻ lúng túng. Bé có thể hỏi “Cái này làm sao hả Ba/Mẹ?”, “Cái này khó quá!”. Khi Ba Mẹ thử làm mẫu, Bé sẽ nhìn theo rất chăm chú và có xu hướng muốn bắt chước ngay. Bé có thể thử làm, nhưng dễ nản lòng và bỏ cuộc nếu thất bại, vì Bé chưa hình dung được các bước cần làm

🔸 Nếu Bé “không thích làm” (Thiếu động lực): Ba Mẹ sẽ thấy Bé có biểu hiện trốn tránh, lảng tránh. Bé có thể đi tìm món đồ chơi khác, giả vờ không nghe thấy, hoặc nói thẳng “Con không thích đâu!”, “Con không làm cái này đâu!”. Bé có thể thể hiện sự khó chịu, bực bội hoặc thậm chí là ăn vạ để không phải làm việc đó.

Khi đã xác định được nguyên nhân, Ba Mẹ sẽ biết cách giúp Bé một cách hiệu quả và nhẹ nhàng nhất.

💁‍♀️ Trong trường hợp Bé “không biết làm”

Đây là lúc Bé cần sự hướng dẫn và đồng hành của Ba Mẹ. Thay vì ép buộc, Ba Mẹ hãy trở thành “người thầy” của Bé bằng việc:

✅ Làm mẫu từ từ, từng bước: “Nào, bây giờ Ba/Mẹ con mình cùng dọn đồ chơi nhé. Đầu tiên, mình cho các bạn gấu bông vào đây, rồi đến các bạn lego xếp vào rổ này.” Ba Mẹ hãy làm mẫu chậm rãi, vừa làm vừa nói chuyện để Bé dễ hình dung.

✅ Chia nhỏ công việc: Thay vì nói “Con dọn hết đống đồ chơi đi”, Ba Mẹ hãy chia nhỏ ra: “Con dọn 5 cái ô tô vào hộp nhé.” Việc này giúp Bé không bị choáng ngợp và cảm thấy công việc dễ hoàn thành hơn.

✅ Khen ngợi nỗ lực: “Ba/ Mẹ thấy con cố gắng lắm rồi! Dù chưa được nhưng con đã làm được một nửa rồi đó.” Lời khen tập trung vào sự cố gắng sẽ động viên Bé nhiều hơn là kết quả.

Khi được Ba Mẹ đồng hành như vậy, Bé không chỉ học được cách làm mà còn nuôi dưỡng cảm giác tự tin: “À, mình cũng làm được!”

💁‍♀️ Với trường hợp Bé “không thích làm”

Lúc này, Bé cần sự thấu hiểu và động viên từ Ba Mẹ, để từ đó tìm cách tạo động lực cho Bé. Ba Mẹ có thể áp dụng những bước sau:

1️⃣ Tìm hiểu nguyên nhân: Ba Mẹ có thể hỏi “Vì sao con không thích tô màu vậy?” hoặc “Con có muốn chơi một trò khác không?”. Có thể Bé đang buồn ngủ, hoặc Bé thấy việc đó không có gì thú vị. Việc lắng nghe Bé sẽ giúp Ba Mẹ hiểu được vấn đề.

2️⃣ Tôn trọng cảm xúc của Bé: “Ba/Mẹ hiểu là con cảm thấy không vui khi phải làm việc này, nhưng nó rất cần thiết.” Việc thừa nhận cảm xúc sẽ giúp Bé cảm thấy được lắng nghe và ít chống đối hơn.

3️⃣ Tạo động lực, gợi sự tò mò: “Nếu con dọn đồ chơi xong, mình sẽ cùng nhau đọc truyện nhé.” Hoặc “Bây giờ mình chơi trò dọn dẹp xem ai nhanh hơn nhé!”. Việc này sẽ kích thích sự tò mò và hứng thú ở Bé.

4️⃣ Giải thích ý nghĩa: “Việc dọn đồ chơi sẽ giúp không gian của mình gọn gàng, đẹp hơn, và con cũng dễ tìm thấy món đồ con muốn chơi hơn.” Khi Bé hiểu được ý nghĩa của công việc, Bé sẽ dễ dàng hợp tác hơn.

5️⃣ Không dọa nạt hay so sánh: “Nếu con không dọn đồ chơi, ba sẽ không cho con đi chơi nữa!” hay “Sao anh/chị lại làm được mà con lại không làm được?”. Những lời nói này chỉ khiến Bé thêm áp lực và mất động lực.

6️⃣ Đưa ra lựa chọn: “Con muốn dọn đồ chơi rồi đi chơi công viên, hay là mình ở nhà dọn đồ chơi rồi đọc truyện?” Việc có quyền lựa chọn sẽ khiến Bé cảm thấy mình được tôn trọng và có trách nhiệm hơn với lựa chọn của mình.

Khi Bé cảm nhận được lý do và niềm vui từ công việc, việc hợp tác trở nên dễ dàng hơn rất nhiều.

Mỗi hành vi của Bé đều ẩn chứa một thông điệp, nếu Ba Mẹ nhầm lẫn giữa hai tình huống, hệ quả sẽ không nhỏ. Bé chưa biết làm mà bị trách mắng thì dễ cảm thấy “Mình dở quá”, điều đó khiến Bé dần mất tự tin. Ngược lại, Bé chỉ không thích làm nhưng lại được Ba Mẹ làm thay thì sẽ hình thành thói quen ỷ lại, thiếu trách nhiệm. Chính vì vậy, việc phân biệt rõ giúp Ba Mẹ chọn đúng cách như: dạy khi Bé chưa biết hay khuyến khích khi Bé chưa thích. Tuy nhiên, Ba Mẹ cũng cần có giới hạn trong việc thúc ép Bé làm điều không thích. Nếu việc Bé không thích làm không thật sự cần thiết hoặc chưa phải thời điểm thích hợp, Ba Mẹ không cần ép buộc. Việc linh hoạt này giúp tôn trọng cảm xúc và hành trình phát triển của Bé, đồng thời duy trì mối quan hệ tích cực.

Daisy Home tin rằng với sự kiên nhẫn và quan sát tinh tế Ba Mẹ tìm ra câu trả lời và chọn đúng cách hành xử. Nhờ đó, Bé không chỉ học được cách làm mà còn hiểu được lý do vì sao cần làm, phát triển kỹ năng song song với trách nhiệm một cách tự nhiên và lành mạnh.

Daisy Home Preschool